Μπορεί το όνειρο να γίνει οδηγός μας?

Τα όνειρά μας αποτελούν μια ψυχική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια του ύπνου. Ο ύπνος χαρακτηρίζεται από περιοδικά εναλλασσόμενα στάδια που περιλαμβάνουν γρήγορες κινήσεις του βολβού του ματιού και ονομάζονται REM στάδια και περιόδων που δεν κινούνται γρήγορα οι οφθαλμοί και ονομάζονται NREM στάδια. Τα όνειρα φαίνεται να λαμβάνουν χώρα κατά τα στάδια του ύπνου REM, κατά τη διάρκεια του οποίου ο εγκέφαλος αποσυνδέεται από τον εξωτερικό κόσμο και ελέγχει τις πληροφορίες που εισήχθησαν μέσα στην ημέρα ώστε να τις ενσωματώσει στη μνήμη…Τα όνειρα αποτελούν μια σειρά ασυνάρτητων συνήθως, παραστάσεων που παρουσιάζονται στη διάρκεια του ύπνου, την ώρα που η συνείδηση παραμένει αδρανής, δηλαδή, καθώς αναστέλλεται η ενέργεια της συνείδησης ενός ατόμου κατά τον ύπνο, παρουσιάζονται όνειρα. Θα πρέπει να σημειωθεί ωστόσο, ότι η συνειδητή ενέργεια αν και αναστέλλεται, δεν παύει εντελώς, γι’αυτό το λόγο τα όνειρα δε μπορούν να χαρακτηριστούν εύκολα ως ενέργειες του ασυνείδητου.
Αυτό το κομμάτι του συνειδητού που δε λειτουργεί άμεσα είναι το γνωστικό και το συναισθηματικό καθώς και ο έλεγχος της βούλησης, όμως υπάρχει εν ενεργεία η προσυνειδησιακή ή η μετασυνειδησιακή κατάσταση. Αυτές είναι συνδεδεμένες με τις εμπειρίες και τις εντυπώσεις οι οποίες αποκτήθηκαν κατά τη διάρκεια της συνειδητής εγρήγορσης. Πολλές φορές μπορεί να συνδέονται ακόμα και με εξωτερικά ερεθίσματα που λαμβάνονται στη διάρκεια του ύπνου(για παράδειγμα αίσθημα ζέστης ή κρύου).

Άρα, ένας ασφαλέστερος χαρακτηρισμός της κατάστασης που προκύπτει ενώ ονειρευόμαστε θα μπορούσε να είναι η «ονειρευόμενη συνείδηση» μια και οι αισθήσεις αλλά και η βούληση, όπως και όλες οι εξαρτώμενες από αυτή γνωστικές λειτουργίες όπως η αντίληψη και η κρίση, είναι περιορισμένες με συνέπεια τα όνειρα να παρουσιάζονται συχνά μπερδεμένα και συγκεγχυμένα, αφού δεν είναι δυνατό να συσχετιστούν οι διάφορες φάσεις του ονείρου από το συνειδητό.

Επιπλέον η διαδικασία της αναδιοργάνωσης και τροποποίησης των πληροφοριών κατά τη διάρκεια του σταδίου REM συχνά παρακολουθείται από εκείνο το κομμάτι της συνείδησης που παραμένει ενεργό, το οποίο προσπαθεί να ερμηνεύσει τις πληροφορίες με τον ίδιο τρόπο που θα ερμήνευε ερεθίσματα που εισάγονται συνεχώς από τον έξω κόσμο κατά τη διάρκεια της εγρήγορσης, με αποτέλεσμα να δημιουργείται η σύγχυση που προαναφέρθηκε. Λόγω των παραπάνω, κατά τη διάρκεια των ονείρων καταλύονται επίσης και τα συνήθη κριτήρια της συνείδησης.

Με τι σχετίζεται το περιεχόμενο των ονείρων?

Η συστηματική ανάλυση του περιεχομένου των ονείρων οδήγησε στην ανάδειξη των διαφορών τους ανάλογα με το πολιτισμικό περιβάλλον, το φύλο και την ηλικία, υποδηλώνοντας ότι τα όνειρα έχουν κάποιο ψυχολογικό νόημα, το οποίο μπορεί να αντικατοπτρίζει προσωπικές συγκρούσεις. Όμως, οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι αυτό δεν σημαίνει ότι τα όνειρα λειτουργούν για να επιλύσουν τις συγκρούσεις αυτές.

Αξιοσημείωτα μεγαλύτερο είναι το ποσοστό των επιθετικών συναλλαγών σε σχέση με τις φιλικές συναλλαγές κατά τη διάρκεια των ονείρων, ενώ τα αρνητικά συναισθήματα υπερτερούν έναντι των θετικών συναισθημάτων κατά την ονειρική διαδικασία. Γι’αυτό και δεν μπορούν να θεωρηθούν τα όνειρα σαν απλές προεκτάσεις των γεγονότων της προηγούμενης μέρας, ακόμα κι αν οι έρευνες καταδεικνύουν υψηλό βαθμό σταθερότητας στο ονειρικό περιεχόμενο συγκεκριμένων ατόμων σε χρονική διάρκεια πολλών ετών.

Μπορούν, λοιπόν, να χρησιμοποιηθούν τα όνειρα ως αρωγοί στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία?

Κάποιοι μελετητές όπως ο Evans υποστηρίζουν ότι τα όνειρα μπορεί να είναι χρήσιμα μονάχα για να εξαχθούν συμπεράσματα σχετικά με την επεξεργασία που πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια του ύπνου REM όμως αυτά αποτελούν ένα πολύ μικρό δείγμα για να καταστήσουν τα συμπεράσματα αυτά ασφαλή.

Το περιεχόμενο των ονείρων μπορεί να είναι είτε φανερό, έκδηλο είτε λανθάνον και το οποίο μπορεί να αποκαλυφθεί μόνο με συγκεκριμένες διαδικασίες. Το φανερό περιεχόμενο αποτελείται συνήθως από σύμβολα, τα οποία για κάποιες προσεγγίσεις της Ψυχολογίας έχουν καθολικό νόημα, αφού εκφράζουν ένα «συλλογικό ασυνείδητο», δηλαδή ένα ασυνείδητο κοινό για όλα τα πλάσματα (ανθρώπινα και μη) ενώ για κάποιους άλλους τομείς της Ψυχολογίας τα σύμβολα έχουν εξειδικευμένη σημασία για κάθε άτομο. Ανάλογα με το ψυχοθεραπευτικό πλαίσιο μέσω του οποίου εξετάζονται τα όνειρα, μπορεί να υπάρχει ερμηνεία των ονείρων σε σχέση με κατάλοιπα αισθητηριακά, αναμνήσεις, εικόνες ή μνήμες από το παρελθόν ή ακόμα με απωθημένες επιθυμίες και άγχη ή φόβους. Σε αυτά τα μονοπάτια κινείται η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία.

Σε άλλες προσεγγίσεις, όπως στη γνωστική ή τη συμπεριφοριστική Ψυχολογία το όνειρο δεν αναλύεται, αλλά εστιάζεται η θεραπεία στο «εδώ και τώρα» του θεραπευόμενου σε σχέση με το θεραπευτή και ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της σχέσης αυτής το όνειρο παίρνει νόημα.Σε κάθε περίπτωση τα όνειρα αποτελούν κομμάτι των γνωστικών μας λειτουργιών και μπορεί να μας δώσουν απαντήσεις σε πολλές από τις προσωπικές μας εσωτερικές αναζητήσεις. Αν και όπως φάνηκε από τα παραπάνω υπάρχει ποικιλία προσεγγίσεων και διάσταση απόψεων σε σχέση με τη λειτουργία και το ρόλο των ονείρων στην ψυχολογική μας κατάσταση, τα όνειρα φαίνεται να σχετίζονται με τις ανησυχίες που έχουμε στη ζωή μας γενικότερα. Όπως υποστηρίζει ο Domhoff «Αυτά που ονειρεύονται (οι άνθρωποι) είναι επίσης και αυτά που σκέφτονται όταν είναι ξύπνιοι».

ΠΗΓΕΣ:Ψυχολογία του Hilgard τόμος Α’, εκδόσεις Παπαζήση http://users.otenet.gr/~louka/dreams.htm